Η υποκριτική, τα μάρμαρα του Παρθενώνα, η Μελίνα
Η Μαρία-Αμαλία Μερκούρη γεννήθηκε στις 18 Οκτωβρίου 1920. Ήταν κόρη του στρατιωτικού και πολιτικού Σταμάτη Μερκούρη αλλά και εγγονή του γιατρού και πολιτικού αλλά και μακροβιότερου δήμαρχου Αθηναίων Σπύρου Μερκούρη. Ξέφυγε προσωρινά από τα “δίχτυα” της πολιτικής σπουδάζοντας υποκριτική στο Εθνικό Θέατρο, έκανε καριέρα στην Ευρώπη πριν γίνει αποδεκτή στην Ελλάδα και βέβαια η ζωή τα έφερε έτσι ώστε να αποτελέσει μία από τις πιο αγαπητές υπουργούς πολιτισμού που καθιέρωσε την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα ως οικουμενικό ζήτημα.
Από τη “Στέλλα” στους αγώνες για τα κλεμμένα Μάρμαρα του Παρθενώνα
Η ίδια σε μία συνέντευξη της είχε αποκαλύψει ότι είχε δεχθεί την κριτική για τα χαρακτηριστικά της, ότι δεν θα ήταν φωτογενή στο φακό του κινηματογράφου
«Ήμουν ήδη ηθοποιός του θεάτρου και με λέγανε «Ελληνοπαρισινή» γιατί είχα παίξει και στο Παρίσι, στο θέατρο και, αν θέλεις, είχα μια καριέρα ευρωπαϊκή. Ήταν η εποχή που ο Φίνος ήταν ο τσάρος, ο βασιλιάς, ο εμπνευστής του ελληνικού κινηματογράφου. Ήταν η εποχή που οι κοπέλες έπρεπε να έχουν ένα μικρό μπουμπουκένιο στόμα, να είναι ξανθιές, να είναι ενζενί. Εγώ ποτέ δεν ήμουν ενζενί, ούτε όταν ήμουν πέντε χρονών. Δεν θεωρούσαν -ο Φίνος και όλοι- ότι θα άρεσα στο ελληνικό κοινό.» γιατί είχα παίξει και στο Παρίσι…Με βρίσκανε όλοι πολύ-πολύ προκλητική. Όχι με την έννοια της σεξουαλικότητας, αλλά με την έννοια της ασχήμιας. Είχα βέβαια αυτά τα μάτια, αλλά υπήρχε και αυτό το στόμα. Έτσι σκέφτηκα να κάνω στο εξωτερικό ένα τεστ. Να τραβούσα κάποιες φωτογραφίες.”
Στη “Στέλλα” με τα κόκκινα γάντια του Καμπανέλλη την οποία ο Κακογιάννης μετουσίωσε σε κινηματογραφικό φιλμ η Μελίνα Μερκούρη υποδύεται την πιο χειραφετημένη γυναίκα της γης. Είναι δωρική και πένθιμη όπως την έχει συμβουλέψει ο Καμπανέλλης. Είναι το άπιαστο, το ανυπόταχτο, είναι η ίδια αέρας και φωτιά.
Σε μία από τις πιο συγκλονιστικές σκηνές κατά τη γνώμη μου, όταν ο Κώστας Φούντας ένα βαρύ λαοφιλές αρσενικό προσπαθεί να κερδίσει τη Στέλλα από τον ευγενή Αλέκο, στην αρχή της γνωριμίας τους, ακολουθεί ο διάλογος:
Σ- Φωτιά είμαι εγώ;
Κ- Φωτιά και αυτός που θα σ’ έχει πρέπει να είναι πιο φωτιά από σένα αλλιώς θα τον κάψεις.
Η Μελίνα Μερκούρη ήταν φωτιά, από τον τρόπο που έπαιζε μέχρι τους ρόλους που ερμήνευε. Από την ομορφιά, εκείνη την δυναμική που δεν χειραγωγείται, δεν μπαίνει σε στερεότυπα, δεν εξηγείται. Η Μερκούρη που για κάποιους σκηνοθέτες δεν ήταν κινηματογραφική αλλά αμιγώς θεατρική λόγω των μεγάλων της ματιών και χειλιών.
Η Μερκούρη του “Je suis grecque” με τον κεραυνοβόλο έρωτα με τον Ντασέν στις Κάννες και τις μέρες που έγερνε στο πιάνο να τραγουδήσει καθώς έπαιζε ο Μάνος Χατζιδάκις. Η Μερκούρη που επισκεπτόταν τον Χατζιδάκι στο νοσοκομείο γιατί οι φίλοι που αγαπούν πάντα τρέχουν.
“Ελπίζω να δω τα Μάρμαρα πίσω στην Αθήνα πριν πεθάνω. Αν όμως έρθουν αργότερα εγώ θα ξαναγεννηθώ.”
Η Μερκούρη, η τετραπέρατη αυτή προσωπικότητα που από την πολλή φωτιά που είχε μέσα της ασχολήθηκε και με την πολιτική και έκανε στόχο της ζωής της που τον βροντοφώναζε μέχρι το τέλος να έπιστρέψουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα πίσω στην Ελλάδα και που ωστόσο κατηγορήθηκε για αδράνεια στον αντιστασιακό αγώνα κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
Με αφοπλιστική ειλικρίνεια ανέλαβε την ευθύνη της, για τη μη συμμετοχή της στην Αντίσταση κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Η αφήγησή της στον δημοσιογράφο Γιώργο Δουατζή, είναι καθηλωτική: ” […]Εγώ δεν είμαι περήφανη για το τι έκανα μέσα στη Κατοχή. Αυτό είναι μια άλλη κουβέντα, που κάποτε θα εξηγηθεί. Θέλω να σου πω, ότι στην Κατοχή, αυτά τα παιδιά που ήμασταν εμείς, ήταν σκληρά και ευαίσθητα μαζί. Και αυτό έχει γίνει συνείδηση ζωής, για ό,τι συνέβη και παραπέρα. Η Ελλάδα που γνωρίσαμε εμείς, είναι τρομακτική, είναι κατοχές, είναι τρεις κατοχές. Έβλεπες τους ανθρώπους μέσα στα κάρα, τα πτώματα των ανθρώπων και περνούσες. Σου λέω, ότι ήμουνα τολμηρή, ήμουνα ιδιωτικά τολμηρή. Δεν ήμουνα για την Ελλάδα, δεν έκανα αντίσταση και ίσως είναι η μόνη τύψη που έχω στη ζωή μου”.
Επίσης έγραψε και ένα βιογραφικό βιβλίο με τίτλο «Γεννήθηκα Ελληνίδα», του οποίου τα έσοδα από τις πωλήσεις διατέθηκαν για τον αντιδικτατορικό αγώνα (η έκδοσή του στα ελληνικά δεν είναι νόμιμη). Ο τίτλος του βιβλίου της είναι η απάντηση που έδωσε στους δημοσιογράφους όταν της ζήτησαν να κάνει μία δήλωση για την αφαίρεση της υπηκοότητας της από τους συνταγματάρχες: «Γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα».
H χαρισματική Μελίνα Μερκούρη, καταγόμενη από πολιτική οικογένεια, μούσα του Κακογιάννη σε πλήθος ταινιών, έπαιξε σε δεκαοχτώ ταινίες πολλά θεατρικά και διετέλεσε υπουργός Πολιτισμού, η μακροβιότερη στην Ελλάδα, τα έτη 1981-89 και 1993-94, σε όλες τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου ανέφερε πως η Μελίνα«άντεξε» και στους 16 ανασχηματισμούς κυβέρνησης που πραγματοποίησε.
Η Μελίνα Μερκούρη χρησιμοποιώντας την δική της ακτινοβολία και λάμψη κατόρθωσε να διοχετεύσει τον Πολιτισμό στην καθημερινή ζωή του Ελληνα, να τον κάνει θέμα στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
Στην διάρκεια της υπουργίας της ήγειρε το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο στο Μουσείο της Ακρόπολης. «Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα είναι τα αριστουργήματα, που έκλεψε ο λόρδος Ελγιν ακρωτηριάζοντας το σημαντικότερο μνημείο της ελληνικής αρχαιότητα», έλεγε.
Με δικά της λόγια :
- “Υπάρχουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα. ΄Οπως υπάρχει ο Δαβίδ του Michael Angelo υπάρχει η Αφροδίτη του Da Vinci υπάρχει ο Ερμής του Πραξιτέλη υπάρχουν οι Ψαράδες στη θάλασσα του Turner υπάρχει η Capella Sixtina. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα.”
- «Βρίσκω πως αν δεν έχεις ερωτευτεί, αν δεν έχεις αγαπήσει, έχεις χάσει πάρα πολλά πράγματα στον κόσμο. Χρειάζεται ο έρωτας. Είναι από τα ωραιότερα πράγματα στη ζωή»
- «Οι Έλληνες δεν αντέχουμε την επιτυχία του άλλου. Ούτε τη δική μας επιτυχία δεν μπορούμε να κουμαντάρουμε. Ή καβαλάμε καλάμι και γινόμαστε αφόρητοι ή ζηλεύουμε τόσο πολύ κάποιον άλλον πιο πετυχημένο από μας. Είμαστε οι καλύτερες παρηγορήτρες της κηδείας. Οι καλύτερες μοιρολογίστρες. Αν είσαι δυστυχισμένος, όλοι μαζεύονται γύρω σου. Όλοι. Εγώ έχω αποδείξεις σε αυτό. Το έχω ζήσει. Όταν ήμουν άρρωστη με λάτρευε όλη η Ελλάδα.»
“Θα ξαναεπιστρέψω”
Μετά από πολύχρονη αντιμετώπιση του καρκίνου, εξέπνευσε στο νοσοκομείο Memorial της Νέας Υόρκης, την Κυριακή 6 Μαρτίου του 1994.
Η σορός της, έφτασε στην Ελλάδα στις 8 Μαρτίου του 1994 και τέθηκε σε διήμερο λαϊκό προσκύνημα στο παρεκκλήσι της Μητρόπολης Αθηνών, ενώ ταυτόχρονα κηρύχθηκε τριήμερο εθνικό πένθος.
Ήταν η πρώτη Ελληνίδα που κηδεύτηκε με τιμές εν ενεργεία πρωθυπουργού.
Φεύγοντας για την Αμερική είχε γραψε σε ένα πακέτο τσιγάρα, «θα ξαναγυρίσω». Μπορεί να μην ξαναγύρισε, όμως δεν «έφυγε» ποτέ!
*Με στοιχεία από “Τα Νέα” και από το βιβλίο “Γεννήθηκα Ελληνίδα”
