Ο Οδυσσέας Ελύτης γεννήθηκε σαν σήμερα το 1911 και έφυγε στις 18 Μαρτίου 1996. Υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους της ελληνικής ποίησης, ο οποίος μάλιστα τιμήθηκε με Νόμπελ τον Οκτώβρη του 1979.
Ο Οδυσσέας Ελύτης (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Οδυσσέα Αλεπουδέλη) γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης αλλά η καταγωγή του ήταν από τη Λέσβο. Υπήρξε από τους τελευταίους εκπροσώπους της γενιάς του 1930. Το 1935 ταξίδεψε στη Μυτιλήνη μαζί με τον Ανδρέα Εμπειρίκο, όπου γνώρισε τη ζωγραφική του Θεόφιλου. Το 1940, ο Ελύτης κατατάχθηκε ως ανθυπολοχαγός στη Διοίκηση του Στρατηγείου Α΄ Σώματος Στρατού και πολέμησε στο Αλβανικό Μέτωπο. Από το 1948 ως το 1951 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, από όπου ταξίδεψε στην Ισπανία, την Ιταλία και την Αγγλία.
Η πρώτη επίσημη εμφάνιση του Οδυσσέα Ελύτη στο χώρο της λογοτεχνίας πραγματοποιήθηκε το 1939 με την έκδοση της πρώτης ποιητικής συλλογής του με τίτλο “Προσανατολισμοί”. Το 1943 εκδόθηκε η ποιητική συλλογή του “Ήλιος ο Πρώτος”. Ακολούθησαν μεταξύ άλλων το εμβληματικό “Άξιον Εστί” (1959), οι “Έξη και μια τύψεις για τον ουρανό” (1960), το “Μονόγραμμα” (στις Βρυξέλλες), το “Φωτόδεντρο” και η δέκατη τέταρτη ομορφιά” και ο “Ήλιος ο Ηλιάτορας” (1971), η “Σαπφώ” και ο “Μικρός Ναυτίλος” (1984), τα “Ελεγεία της Οξώπετρας” (1991), και οι τελευταίες του συλλογές “Δυτικά της λύπης” και “Ο κήπος με τις αυταπάτες” (1995).
Στις 18 Οκτωβρίου 1979 η Σουηδική Ακαδημία ανήγγειλε την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Οδυσσέα Ελύτη «για την ποίησή του, που με φόντο την ελληνική παράδοση, με αισθηματοποιημένη δύναμη και πνευματική οξύνοια ζωντανεύει τον αγώνα τού σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργία».
Δείτε από το Αρχείο της ΕΡΤ ένα μοναδικό ντοκουμέντο για τη ζωή και το έργο του, παραγωγής του Γιώργου Σγουράκη, που γυρίστηκε προκειμένου να προβληθεί την ημέρα της απονομής του βραβείου Νόμπελ (Δεκέμβριος 1979) και παράλληλα θα προβαλλόταν και στη σουηδική τηλεόραση. Τα γυρίσματα έγιναν στο σπίτι του Οδυσσέα Ελύτη.
Ο Οδυσσέας Ελύτης μιλά για τη ζωή και το έργο του λίγο μετά τη βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας (1979). Η αφήγησή του ξεκινά με πληροφορίες για την καταγωγή του, τους τόπους όπου έζησε και τον επηρέασαν καθώς και για την προέλευση του ονόματός του. Αφηγείται ακόμη πώς δημοσιεύτηκαν τα πρώτα του ποιήματα το 1935 στο περιοδικό «Τα Νέα Γράμματα». Στη συνέχεια εξηγεί την οικειότητά του με τη θάλασσα και αναφέρεται στην επίδραση των θαλασσινών τοπίων και της αιγαιοπελαγίτικης αισθητικής στην ποίησή του. Κάνει επίσης αναφορές στα πρώτα του ποιητικά έργα: «Προσανατολισμοί» (1939) και «‘Ήλιος ο Πρώτος».
Μιλά για τη σύνδεσή του με τον υπερρεαλισμό, αν και ποτέ δεν υπήρξε αμιγώς υπερρεαλιστής ποιητής, και για το πώς μπόρεσε με τις επιρροές του κινήματος αυτού, χωρίς να φανεί τοπιογράφος να ανασυνθέσει το ελληνικό τοπίο. Αναφέρεται ακόμη στους ποιητές της γενιάς του ’30 και ειδικότερα στη βοήθεια που έλαβε από τον Ανδρέα Εμπειρίκο και τον Γιώργο Σεφέρη.
Διευκρινίζει πώς αντιλαμβάνεται την «ελληνικότητα» και τη «διαφάνεια», έννοιες κεντρικές στην ποίησή του. Δίνει την προσωπική του ερμηνεία για την έννοια της ελληνικότητας εκφράζοντας τις ανησυχίες του για τον κίνδυνο που διατρέχει η ελληνική παράδοση στη σύγχρονη κοινωνία. Εξηγεί τη σημασία του Αιγαίου και των νησιών των Κυκλάδων ως φορέων του ελληνικού πολιτισμού με συνεχή πορεία στο χρόνο, χώρος που καθόρισε την ποιητική του. Μιλά ακόμη για τη λυρική ποίηση και ειδικότερα για τη Σαπφώ.
Ιδιαίτερη μνεία κάνει στον Διονύσιο Σολωμό, στην ποιητική παράδοση του οποίου θεωρεί ότι ανήκει. Κάνει επίσης μνεία στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και το έργο του, και εξηγεί τη δική του επιδίωξη να συνδυάσει τη φυσιοκρατική παράδοση που είχε από τους Αιολείς με την αγιότητα της Ορθοδοξίας και να περάσει σε ένα επίπεδο του εξαγιασμού, όπως λέει, των αισθήσεων. Αναφερόμενος στο μείζον έργο του «Άξιον Εστί» περιγράφει πώς γεννήθηκε η ιδέα του και ο δεητικός του χαρακτήρας, και εξηγεί τον τρόπο που εργάστηκε για να δημιουργήσει μια ποιητική σύνθεση με αναλογίες χριστιανικής λειτουργίας, αλλά με θεματολογία που θα σχετιζόταν με τη σύγχρονη Ελλάδα και το δράμα της. Παραθέτει επίσης την εμπειρία του στο Αλβανικό μέτωπο και πώς αυτή μετουσιώθηκε σε ποίηση στο «Άξιον Εστί». Μιλά ακόμη για την πολιτικοποιημένη ποίηση.
Τέλος αναφέρεται στη σχέση του με τους νέους και τη φωνή που τους έδωσε για να εκφραστούν μέσω της ηρωίδας του ομώνυμου έργου του «Μαρία Νεφέλη». Στη διάρκεια της εκπομπής για το έργο του ποιητή μιλούν ο κριτικός λογοτεχνίας Ευγένιος Αρανίτσης και ο μεταφραστής του ποιητικού του έργου Κίμων Φράιερ.
Ο ίδιος ο Ελύτης διαβάζει από τη συλλογή «Έξη και μια τύψεις για τον ουρανό» (1960), τα ποιήματα «Αυτοψία» και «Λακωνικόν». Ο Μάνος Κατράκης διαβάζει από το «Άξιον Εστί» την «Πορεία προς το Μέτωπο» ενώ προβάλλονται πλάνα από το Αλβανικό μέτωπο του 1940 με έφιππους Έλληνες στρατιώτες ή στρατιώτες που προελαύνουν σε χιονισμένο τοπίο, καθώς και εικόνες από τη ζωή στο μέτωπο. Ποιήματα διαβάζει επίσης ο Φάνης Χηνάς.
Η εκπομπή προβλήθηκε την ημέρα της απονομής του βραβείου Νόμπελ στις 10 Δεκεμβρίου 1979.
Μερικά από τα πιο γνωστά αποφθέγματα του ποιητή της ελληνικότητας:
-
Πριν απ’ τα μάτια μου ήσουν φως. Πριν απ’ τον Έρωτα έρωτας Κι όταν σε πήρε το φιλί, Γυναίκα».
-
«Τρώγε την πρόοδο και με τα φλούδια και με τα κουκούτσια της».
-
«Ήρθαν ντυμένοι «φίλοι» αμέτρητες φορές οι εχθροί μου το παμπάλαιο χώμα πατώντας».
-
«Αλλά κάτεχε ότι μονάχα κείνος που παλεύει το σκοτάδι μέσα του θα ‘χει μεθαύριο μερτικό δικό του στον ήλιο».
-
«Η αλήθεια βγαίνει χυτή σαν το νιόκοπο άγαλμα, μόνον μέσ’ από τα καθάρια νερά της μοναξιάς· κι η μοναξιά της πένας είναι από τις πιο μεγάλες».
-
«Μια νομοθεσία εντελώς άχρηστη για τις Εξουσίες θα ‘τανε αληθινή σωτηρία».
-
«Αρκετά λατρέψαμε τον κίνδυνο κι είναι καιρός να μας το ανταποδώσει».
-
«Και η Ποίηση πάντοτε είναι μία όπως ένας είναι ο ουρανός. Το ζήτημα είναι από πού βλέπει κανείς τον ουρανό. Εγώ τον έχω δει από καταμεσίς της θάλασσας».
-
«Πιάσε το ΠΡΕΠΕΙ από το ιώτα και γδάρε το ίσαμε το πι».
-
«Είναι διγαμία ν’ αγαπάς και να ονειρεύεσαι».
